آزادی از اسارت های اجتماعی
نقد نظریه مارکس و نیچه
(بخشی از کتاب وحی و نبوت شهید مطهری)
نقش پیامبران در مبارزه با استبدادها و اختناق‌ها و درگیرى با مظاهر طغیان، از اساسىترین نقش هاست. قرآن بر این نقش پیامبران تأکید فراوان دارد: اولًا بپا داشتن عدل را به عنوان هدف بعثت و رسالت ذکر مى کند؛ثانیاً در داستان هاى خود درگیری هاى پیامبران را با مظاهر استبداد، مکرر یادآورى مىکند و در برخى آیات خود تصریح مى کند که طبقه اى که با پیامبران همواره در ستیز بوده اند این طبقه مستبد بودهاند.
سخن مارکس و پیروانش که دین و دولت و ثروت سه چهره مختلف از طبقه حاکم و بر ضد طبقه محروم و مظلوم بودهاند، یاوه اى بیش نیست و بر ضد حقایق مسلم تاریخى است. دکتر ارانى در توجیه نظریه مارکس مىگوید:
مذهب همواره آلت دست طبقه مقتدر و هیأت حاکمه جامعه است و براى مغلوب کردن طبقه زیردست همواره تسبیح و صلیب با سرنیزه در یک صف حرکت مى نمایند.۱
براى قبول این گونه توجیهات از تاریخ و اینگونه فلسفه تاریخها تنها یک راه وجود دارد: چشمها را هم گذاشتن و واقعیات تاریخى را نادیده گرفتن.
على قهرمان تیغ و تسبیح است، هم مرد تیغ است و هم مرد تسبیح، اما براى مغلوب کردن کدام طبقه؟ طبقه زیردست و محکوم یا طبقه زبردست و حاکم؟ شعار على چیست؟ شعار على «کونا لِلظّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلومِ عَوْناً»۲ است. على در تمام عمر، دوست تیغ و تسبیح بود و دشمن طلا. تیغ او علیه خداوندان زر و زور به کار رفت. به قول دکتر علىّالوردى در کتاب مهزلة العقل البشرى، على با شخصیت خود فلسفه مارکس را نقض کرده است.
از این سخن یاوهتر سخن نیچه است- درست در جهت عکس نظریه مارکس- که چون یگانه طبقه پیشرو و تکامل بخش اجتماع زورداراناند و دین به حمایت ضعیفان برخاسته است، عامل توقف و انحطاط بوده است. گویى جامعه بشرى آنگاه در مسیر تکامل با شتاب حرکت مىکند که قانون جنگل بر آن حکم‌فرما گردد. از نظر مارکس عامل تکامل، طبقه محروم اند و پیامبران بر ضد این طبقه بودهاند و از نظر نیچه عامل تکامل، طبقه زورمندند و پیامبران بر ضد این طبقه بودهاند. مارکس مىگوید دین اختراع اقویا و اغنیاست و نیچه مىگوید دین اختراع ضعفا و محرومان است. اشتباه مارکس یکى در این است که تاریخ را صرفاً بر اساس تضاد منافع طبقاتى توجیه کرده و جنبه انسانى تاریخ را نادیده گرفته است۳؛ و دیگر در این است که عامل تکامل را تنها و تنها طبقه محروم دانسته است؛ سوم در این است که پیامبران را در جناح طبقه حاکمه قرار داده است. اشتباه نیچه در این است که عامل زور را عامل تکامل تاریخ دانسته است، به این معنى که انسانِ برتر را مساوى با انسان قوى تر دانسته است و انسان قوى تر را یگانه عامل پیش برنده تاریخ.۴
پانویس:
۱- مجله «انترناسیونالیست»، نقل از کتاب اصول علم روح دکتر ارانى.
۲- همواره دشمن ستمگر و یاور ستمدیده باشید: نهج البلاغه، بخش نامه ها، شماره ۴۷ (خطاب به امام حسن و امام حسین علیهما السلام)
۳- رجوع شود به رساله قیام و انقلاب مهدى علیه السلام از دیدگاه فلسفه تاریخ از مؤلف و به بخش «جامعه وتاریخ» از همین سلسله بحث هاى جهانبینى.
۴- ما در اینجا ناچاریم به همین اجمال در بحث «فلسفه تاریخ و نقش پیامبران در تکامل تاریخ» بسنده کنیم و تفصیل و تحقیق دقیق این مطلب را بر عهده کتابى تحت عنوان فلسفه تاریخ از نظر فرهنگ اسلامى مى گذاریم که یادداشت هایش آماده است.
منبع:وحی و نبوت، ص۳۰
