در این مطلب به معرفی مفصلی از کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم ، اثر علامه طباطبایی با پاورقی و مقدمه استاد شهید مطهری می پردازیم :


این کتاب یک مجموعه پنج جلدی به قلم علامه سید محمدحسین طباطبایی(ره) است که استاد شهید در شرح و تبیین مطالب متن، مقدمه ها و پاورقیهایی جامع بر آنها نگاشته اند. در این مجلدات مجموعاً چهارده مقاله فلسفی مورد بحث قرار گرفته است که برخی از آنها عبارتند از: رئالیسم و ایده آلیسم، علم و ادراک، ارزش معلومات، پیدایش کثرت در ادراکات، ادراکات اعتباری، مسائل وجود، الهیات بالمعنی الاخص.

درباره جلد چهارم این کتاب ذکر این نکته لازم است که متن این جلد (شامل مقالات دهم تا سیزدهم) به قلم علامه طباطبایی(ره) مقارن با نگارش سایر مقالات نگارش یافته ولی پاورقیهای استاد به اتمام نرسیده بود. لذا این جلد پس از شهادت استاد متشر گردید.

این کتاب نقش اساسی در مبارزه با افکار مادی داشته است، گرچه در اصل یک دوره فلسفه اسلامی به شمار می رود.

کتاب مذکور که مشتمل بر یک دوره مختصر فلسفه است. مهمّات مسائل فلسفه را بیان و سعی شده است که حتی الامکان ساده و قابل فهم برای عموم باشد، تا همه کسانی که ذوق فلسفی دارند با داشتن اطلاعات مختصری بفرا خور حال خود از این کتاب استفاده کنند.
در این کتاب در عین اینکه از تحقیقات گرانبهای هزار ساله فلسفه اسلامی استفاده شده, به آراء و تحقیقات دانشمندان بزرگ اروپا نیز توجه کامل شده است و مسائل مهم فلسفه قدیم و مسائل با اهمیّت فلسفه جدید مطرح شده است. در ضمن به مسائلی هم که در فلسفه اسلامی و جدید سابقه ندارد مانند؛ نقّادی دستگاه ادراک و تمییز و تفکیک ادراک حقیقی از ادراک اعتباری اشاره شده است. 

کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم یکی از آثار فلسفی استاد بزرگوار، علامه طباطبایی است که مشتمل بر چند جلد بوده و این کتاب در مقام دفاع از عقاید الهیون و قائلان به ماوراء الطبیعه تالیف شده است. این کتاب یک معرفی اجمالی از فلسفه اسلامی از سه قرن و نیم پیش تاکنون است که متاسفانه کماهوحقه هنوز درجهان معرفی نشده است و قهرا از طرف طبقه جوان و تحصیل کرده های جدید خودمان نیز که معمولا اطلاعاتشان در این زمینه ها از طرق اروپایی است، توجهی که می بایست به آن نشده است. در این کتاب در عین اینکه از تحقیقات گرانبهای هزار ساله فلسفه اسلامی استفاده شده است به آراء و تحقیقات دانشمندان بزرگ اروپا نیز توجه کامل شده است.

در میان متفکرین اسلامی علامه طباطبایی مسائلی را اولین بار به صورت فلسفه زبانی مطرح کرد به عنوان مثال اولین بار مفهوم سازی ذهن و چگونگی پیدایش مفاهیم سلبی در مقاله پنجم اصول فلسفه و روش رئالیسم مطرح گردید و یا در مقاله ششم از بحث اعتباریات قیام زبان به اجتماع را با تحلیل فلسفی مطرح نموده اند. ایشان در کتابهای فلسفی خود از کلام الهی و نحوه ی آن به لحاظ فلسفی و تفاوت آن با کلام بشری نکات ارزنده ای مطرح نموده اند. در بیان منش فلسفی علامه طباطبایی بایستی از موارد ذیل نیز نام برد که سابقه نداشته و پدیده تازه ای در حکمت متعالیه به شمار می روند:
1- تنقیح مباحث زاید و منسوخ از عرضه مباحث فلسفی و ارائه اصول موضوعه تازه ای که در علوم جدید به ثبوت رسیده اند.
2- پیگیری از پیشینه ی تاریخی مسائل فلسفی و توجه به سیر تاریخی آن.
3- عنایت به مباحث علم شناسی و دین شناسی فلسفی.
4- پیدایش نکات عرفانی در بیان مسائل فلسفی.
5- ارائه سبک نوینی در ادبیات فلسفی و وارد کردن اصطلاحات تازه آن.
این کتاب مشتمل بر یک دوره مختصر است، مهمات مسائل فلسفه را بیان می کند و سعی شده است که حتی الامکان ساده و عمومی باشد تا جمیع اشخاصی که ذوق فلسفی دارند با داشتن اطلاعات مختصری به فراخور حال خود استفاده کنند و لذا از ذکر دلیل ها و براهین متعدد درهر مورد خودداری شده و برای اثبات هر مدعا ساده ترین راه ها و بسیط ترین براهین انتخاب شده است. در این کتاب هم مسائلی که در فلسفه قدیم نقش دارد و هم مسائلی که در فلسفه جدید حائز اهمیت است مطرح می شود و چنانکه در جای خود توضیح داده شده در ضمن کتاب به قسمتهایی برخورد می کنیم که در هیچ یک از فلسفه اسلامی و فلسفه اروپایی سابقه ندارد.



ساختار کتاب
کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم مشتمل بر 5 جلد بوده و 14 مقاله دراین مجلدها گنجانده شده است که به شرح زیر می باشند:
مقاله اول: فلسفه چیست؟، مقاله دوم: فلسفه و سفسطه، مقاله سوم: علم و ادراک، مقاله چهارم: علم و معلوم، مقاله پنجم: پیدایش کثرت در علم، مقاله ششم: ادراکات اعتباریه، مقاله هفتم: مباحث وجود، مقاله هشتم: امکان و وجوب، مقاله نهم، علت و معلول، مقاله دهم: امکان و فعلیت حرکت – زمان، مقاله یازدهم: حدوث و قدم – تقدم و تاخر- معیت، مقاله دوازدهم: وحدت و کثرت، مقاله سیزدهم: مهیت جوهر و عرض، مقاله چهاردهم: خدای جهان و جهان.
در ضمن این فصول و مقالات آراء بسیاری از دانشمندان قدیم و جدید، چه الهی و چه مادی مورد بحث و انتقاد قرار گرفته و به علت خاصی به مادیت جدید (ماتریالیسم و دیالکتیک) بیشتر توجه شده است. این کتاب دارای پاورقی های مفصل و بسیار ارزشمندی می باشد که توسط شهید مرتضی مطهری نوشته شده است که در توضیح مقاصد کتاب بسیار مفید است. همچنین مقدمه مفصل کتاب نیز توسط شهید مطهری نگارش یافته است. کتاب توسط انتشارات دارالعلم و انتشارات صدرا منتشر شده و همچنین در 20 حلقه نوار کاست (60 دقیقه) ضبط شده است.


هدف نگارش کتاب
هدف نگارش کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم همانگونه که فیلسوف شهید مطهری فرموده اند: به وجود آوردن یک سیستم فلسفی عالی براساس استفاده از زحمات گرانمایه هزار فلاسفه اسلامی و ثمره تحقیقات وسیع و عظیم دانشمندان مغرب زمین به همراه به کاربردن قوه ابداع و ابتکارات، به همین جهت در این سلسله مقالات هم مسایلی که در فلسفه قدیم نقش عمده را دارد و هم مسایلی که در فلسفه ی جدید حائز اهمیت است طرح شده و در ضمن قسمتهایی دارد که نه در فلسفه اسلامی و نه در فلسفه اروپایی سابقه دارد.